کد مطلب:41224 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:31

گنجینه پرسمان » تاريخ و سيره

گفته اهل سنت مبني بر ازدواج ام كلثوم با عمر تا چه حد واقعيت دارد؟

در پاسخ اين پرسش نخست بايد ديد آيا امام علي(ع) از حضرت فاطمه دختري به نام ام كلثوم داشته است؟ دانشمندان نسب شناس شيعه كه خود از نسل حضرت علي(ع) هستند آشكارا به وجود چنين دختري اقرار كرده اند. نيز مورخان معتبر از چنين دختري خبر داده اند. به نظر اين جانب اين نكته از مسلمات است. نكته دوم، اين است كه امام علي(ع) چهار دختر داشت كه همه كنيه ام كلثوم داشتند: 1- ام كلثوم، دختر حضرت فاطمه(س)، {V(المجدي في انساب الطالبين، ص 11 و 17 - اصيلي، ص 56 - تاريخ طبري، ج 4، ص 118 - اعلام الوري، ص 203)V}. نام او را برخي رقيه كبري، {V(المجدي، ص 11 و 17)V}. و برخي زينب صغري نوشته اند، {V(تاريخ طبري، ج 4، ص 118)V}. 2- ام كلثوم، كه نامش نفيسه، مادرش ام سعيد ثقفي، {V(مناقب، ج 3، ص 350)V} يا كنيز بود، {V(اصيلي، ص 60 - انساب الاشراف، ج 2، ص 415، تصحيح محمودي)V}. وي نخست همسر عبدالله اصغر عقيل و سپس همسر كثير پسر عباس بن عبدالمطلب و بعد از آن همسر پسر ديگر عباس شد، {V(اصيلي، ص 60 - المجدي، ص 11 - اعلام الوري، ص 240 - مقتل اميرالمؤمنين، ص 123)V}. 3- ام كلثوم صغري، مادرش كنيز بود و پيش از بلوغ درگذشت، {V(اصيلي، ص 58)V}. 4- ام كلثوم صغري، نامش رقيه و مادرش كنيز، {V(اعلام الوري، ص 204 - المجدي، ص 11 و 18 - انساب الاشراف، ج 2، ص 414، تصحيح محمودي)V} يا ام سعيد ثقفي، {V(مناقب، ج 3، ص 350 - مقاتل الطالبين، ص 98 - تاريخ طبري، ج 4، ص 359)V} بود. وي همسر مسلم بن عقيل شد و از او دو پسر داشت كه يكي از آنان «عبدالله» در كربلا شهيد شد، {V(المجدي، ص 11 و 18)V}. روايات تاريخي از همسر شدن «ام كلثوم دختر حضرت فاطمه(س) با عمر بن خطاب خبر مي دهند. به نظر اينجانب اين قضيه در تاريخ رخ داده وعمر با دختر امام علي ازدواج كرده است. در ميان منابع شيعه كتاب معتبر كافي، {V(ج 5، ص 346 و ج 6، ص 115)V} اثر شيخ كليني (از امام صادق) - تهذيب الاحكام، {V(ج 8، ص 161 و ج 9، ص 362)V} نوشته شيخ طوسي (از امام باقر) (اين دو كتاب از كتب اربعه هستند)، وسايل الشيعه، اثر شيخ حر عاملي، {V(وسايل الشيعه، ج 2، ص 811)V} و ديگر آثار شيعه چون كتاب هاي نسب شناسي و شرح حال، همه از ازدواج ام كلثوم و عمر خبر مي دهند. منابع معتبر اهل سنت نيز چون صحيح بخاري (ج 5، ص 36) - سنن دارمي (ج 2، ص 379) - مستدرك حاكم (ج 3، ص 142 و ج 4، ص 346) (برخي اين حاكم را شيعه دانسته اند) - سنن بيهقي (ج 7، ص 139 و ج 7، ص 114 و ص 233 و ج 4، ص 33 و 38 و ج 7، ص 436) - انساب الاشراف (ج 2، ص 411 و 412، تصحيح محمودي) و... از اين ازدواج خبر داده اند. همچنين منابع شيعه و سني آورده اند كه ام كلثوم دو فرزند به نام هاي زيد و رقيه به دنيا آورد، {V(انساب الاشراف، ج 2، ص 411 - المجدي، ص 11 و 17 و 18 - اصيلي، ص 56 و 60 - عمدةالطالب، ص 332 به بعد)V}هر چند از هيچ يك از آن دو نسلي باقي نماند. زيد به بزرگسالي رسيد و در نزاعي كه شبانه بين قبيله بني عِدي (قبيله عمر) در گرفت، ميانجي گري مي كرد كه زخمي شد و چند روز بعد از دنيا رفت، {V(انساب الاشراف، ج 2، ص 411)V}. برخي منابع مرگ زيد و مادرش را در يك روز و در سال 52 هجري دانسته اند، {V(تهذيب الاحكام، ج 9، ص 362 - انساب الاشراف، ج 2، ص 411)V}. {Tاما اين كه علي(ع) چرا دخترش را به ازدواج عمر درآورد؟ T} در آن روزگار ازدواج مردي پير با دختري جوان كاري معمول بود. از طرف ديگر امام علي پيشنهاد چنين ازدواجي نكرده بود. عمر بن خطاب براساس روايتي كه مي گفت از پيامبر(ص) شنيده و مضمون آن اين بود كه: «روز قيامت تمام پيوندهاي سببي (ازدواجي) بريده مي شود جز پيوند سببي من»، {V(انساب الاشراف، ج 2، ص 411 - مستدرك حاكم، ج 3، ص 142 - شرح الاخبار في فضايل ائمة الاطهار (اثر قاضي نعمان صاحب دعايم)، ج 2، ص 506 - ذخائر العقبي، ص 69 - بحار، ج 25، ص 247 - اعلام الوري، ص 204 - المجدي، ص 17)V} اصرار داشت كه با دختر امام علي(ع) از حضرت فاطمه(ع) ازدواج كند. به اين منظور چند بار و به اصرار از ام كلثوم خواستگاري كرد و هر بار امام علي(ع) به بهانه كوچك بودن ام كلثوم خواسته عمر را رد كرد؛ تا ان كه كار به اجبار و تهديد كشيد وعباس عموي امام علي(ع) واسطه شد و اين ازدواج صورت گرفت، {V(كافي، ج 5، ص 346)V}. چنين ازدواج هايي در صدر اسلام سابقه داشت و ازدواج زنان علوي با مرداني كه به گونه اي با اهل بيت دشمن بوده يا دست كم شيعه نبوده اند بسيار است. از جمله ازدواج يكي از دختران حضرت علي(ع) (ام الحسن) با عبدالله بن زبير، {V(المجدي، ص 18 - اصيلي، ص 59 - انساب الاشراف، ج 2، ص 414)V} و ازدواج رمله كبري، {V(مقتل اميرالمؤمنين، ص 121 - جمهرة انساب العرب، ص 87)V} با معاويه پسر مروان حكم و ازدواج سكينه دختر امام حسين(ع) با مصعب بن زبير. از سوي ديگر امام حسن و امام حسين(ع) نيز با دختر طلحه مشهور ازدواج كرده اند. پيامبر(ص) نيز دو دختر خود را به عثمان بن عفان و يكي را به ابوالعاص ابن ربيع شوهر داد. روابط خانوادگي خاندان پيامبر(ص) با ديگران و حتي كساني كه دشمني داشته اند منحصر به ام كلثوم دختر امام علي(ع) نيست. در كتاب كافي درباره تزويج ام كلثوم چهار حديث صحيح وارد شده و ما داوري خود را براساس اين حديث ها قرار مي دهيم: 1- حضرت امام جعفر صادق(ع) گفت: وقتي كه عمر بن خطاب به خواستگاري ام كلثوم رفت، حضرت علي(ع) به او گفت: ام كلثوم كوچك است. عمر بن خطاب برگشت. عباس بن عبدالمطلب را ديد و گفت: آيا من عيبي دارم؟ عباس گفت: چه عيبي؟ عمر بن خطاب گفت: براي خواستگاري نزد برادرزاده ات علي رفتم و او جواب رد داد. به خدا سوگند چاه زمزم را پر مي كنم، همه احتراماتتان را نابود مي كنم و دوشاهد اقامه مي كنم كه علي دزدي كرده و دستش را مي بُرم. عباس نزد علي(ع) آمد و ملاقات با عمر را به اطلاع آن حضرت رساند واز او درخواست كرد كه امر ازدواج ام كلثوم را به من بسپار و حضرت علي(ع) هم چنين كرد و عباس هم ام كلثوم را به همسري عمر درآورد، {V(فروع كافي، ج 5، ص 346، حديث 2، باب تزويج ام كلثوم، چاپ آخوندي، 1362)V}. 2- زراره از حضرت امام صادق(ع) درباره تزويج ام كلثوم به عمر پرسيد. حضرت امام صادق(ع) فرمود: ناموسي بود كه از ما غصب كردند، {V(همان، حديث 1)V}. 3- از حضرت امام صادق(ع) پرسيدند: اگر شوهر زني بميرد، بايد در كجا عِده وفات نگه دارد، در خانه شوهرش يا هر كجا بخواهد؟ امام فرمود: هر كجا بخواهد. سپس امام فرمود: وقتي كه عمر بن خطاب مرد، حضرت علي نزد ام كلثوم رفت و او را به خانه خودش آورد، {V(همان، ج 6، ص 115، حديث 1 - تهذيب، ج 8، ص 161 به نقل از كافي - استبصار، ج 3، ص 352)V}. 4- سليمان بن خالد مي گويد: از امام صادق(ع) پرسيدم: زن شوهر مرده در كجا عِده وفات نگه دارد؟ امام فرمود: هر كجا كه بخواهد. سپس فرمود: وقتي كه عمر مرد، حضرت علي(ع) ام كلثوم را به خانه خودش آورد، {V(همان، حديث 2 - تهذيب، ج 8، ص 161 - استبصار، ج 3، ص 352، هر دو به نقل از كافي)V}. از اين چهار حديث چند مطلب استفاده مي شود: 1- حضرت علي خواستگاري عمر را رد كرد. 2- عمر، حضرت علي را تهديد كرد. 3- حضرت علي در اثر آن تهديد و به خاطر رعايت مصالح تن به اين كار داد ولي راضي نبود. 4- متولي تزويج عباس بن عبدالمطلب بود نه خود حضرت علي(ع). 5- ام كلثوم كوچك بود و هنوز در سني نبود كه شوهر كند. اما بنا بر تحقيق آيت الله العظمي مرعشي، ام كلثوم كه با عمر بن خطاب ازدواج كرده است و از او صاحب فرزند شده است. غير از ام كلثوم معروف است كه دختر فاطمه زهرا(س) و خواهر زينب كبري(س) مي باشد. بلكه ربيبه حضرت علي(ع) از اسماء بنت عميس بوده است. چنان كه در نامه مورخه ربيع الاول 1407 با مهر و امضاء آيت الله مرعشي آمده است: «ام كلثوم كه با عمر ازدواج كرد ربيبه علي(ع) بود. دختر اسماء بنت عميس از ابوبكر. او كودك بود و با ازدواج اسماء با علي(ع) پس از مرگ ابوبكر به خانه علي آمد و بزرگ شد و با عمر ازدواج كرد او را همه جا ام كلثوم بنت علي(ع) مي گفتند. او با پسرش زيد بن عمر در زمان امام مجتبي فوت كردند. امام(ع) بر او و پسرش يك نماز ميت خواند و همين دليل بر جواز نماز بر دو ميت در يك نماز شد. ام كلثوم دختر فاطمه(س) در كربلا با خواهرش بود و در شب يازدهم تا صبح مواظب اطفال امام حسين(ع) بود كه خود دليل ديگري بر نفي ازدواج او با عمر است؛ زيرا اگر زن عمر بود و فرزندي داشت در جريان كربلا منعكس مي شد، در اسارت كوفه و شام مطرح مي گشت، اصولاً براي او حرمتي قائل مي شدند. مرحوم سيد ناصر حسين معروف به ناصرالملة نجل صاحب كتاب عبقات الانوار، كتابي دارد در نفي اين تزويج به نام افحام الاعداء و الخصوم في نفي تزويج سيدتنا ام كلثوم. مرحوم بلاغي صاحب آلاءالرحمن نيز رساله مفصلي دارد در نفي اين تزويج»، {V(حسني، علي اكبر، تاريخ تحليلي و سياسي اسلام، ج 2، ص 57 - 60)V}.